De aanslagen in Madrid op 11 Maart 2004.

11 Maart 2004

De tv staat aan, ik ben net wakker en mijn vriendin zegt, “er iets iets gebeurd in Madrid, een bom of zo”. Het was niet meteen duidelijk wat er gebeurd was. Men had het over een bom in een metro in Madrid. Maar er waren nog geen verdere details bekend. Beetje bij beetje sijpelde het verschrikkelijke nieuws binnen. De eerste reactie van vrijwel iedereen (behalve de politie ter plaatse) was: Dat moet ETA zijn geweest”. En: “nu zijn ze echt te ver gegaan”. Het was een logische reactie, jarenlang heeft ETA aanslagen gepleegd, en vaak natuurlijk tijdens verkiezingen. ETA had het in die tijd moeilijk, er werd steeds harder en effectiever opgetreden tegen ETA en haar infrastructuur. En het beetje steun dat ETA nog had in Baskenland was drastisch aan het afnemen. De jaren daarvoor was het al duidelijk dat ETA steeds minder tot machte was om aanslagen te plegen. De controles en preventieve interventies tegen ETA (waarvan een gedeelte niet alleen ETA raakte maar ook iedereen die zich links noemde en Bask was) maakte het ETA steeds moeilijker aanslagen te kunnen plegen. Het zou dus kunnen dat de aanslagen van die ochtend gezien konden worden als een boodschap van ETA aan Spanje. En die boodschap zou dan zijn: “we zijn nog springlevend, we geven niet op!”. En die gedachtegang zou dan ook de omvang van de aanslag kunnen verklaren. Die was, naarmate de ochtend vorderde duidelijker werd, namelijk enorm, en vele malen groter dan ETA ooit had veroorzaakt. Ik had in eerste instantie, net zoals haast iedereen, er geen twijfel over dat het ETA was. Wel moet ik hierbij zeggen dat ik mij er nooit echt had in verdiept. Later bleek dat er wel degelijk mensen waren, vooral politie en experts, die wel meteen aan andere daders dachten. Het lag niet in de modus operandi van het Marxistische ETA om metrolijnen, waarin voornamelijk arbeiders en immigranten zitten, op weg naar hun werk, op te blazen. En dat was in dit geval wel precies wat er was gebeurd. Niemand is van te voren gebeld (noch de politie, noch kranten, noch het openbaar vervoersbedrijf van Madrid), terwijl ETA dat normaliter wel deed.. Zelfs bij de grootste en misschien wel de verschrikkelijkste aanslag van ETA (op de supermarkt Hipercor te Barcelona in 1987) was er gebeld (tot drie keer toe) en is men geneigd te denken dat het niet de bedoeling was van ETA zo veel slachtoffers te veroorzaken. Het ligt voor de hand te denken dat de bedoeling was dat de supermarkt ontruimd zou zijn voordat de bom zou ontploffen (en dit zeg ik niet als excuus voor de aanslag, mijns inziens zijn de doden die daar vielen in eerste instantie toe te schrijven aan het risico dat ETA heeft genomen met het plaatsen van die bom). Er was nog een reden waarom sommige experts meteen twijfelde aan de ETA thesis: ETA was operationeel niet sterk genoeg in Madrid. Er was zo veel druk op de organisatie geweest dat ze geen actieve leden naar Madrid konden sturen zonder dat ze meteen ontdekt zouden worden. De organisatie lag kort gezegd redelijk op zijn gat. Dus los gezien van dat het doelwit van deze aanslag atypisch zou zijn voor de ETA, was ETA operationeel dus waarschijnlijk ook niet bij machte zo’n aanslag te plegen. En al helemaal niet in Madrid. Maar goed, los gezien van sommige experts, ging iedereen er logischerwijs van uit dat ETA erachter zat. Maar hoe zat dat met de regering? Persoonlijk gezien zullen regeringsleden ook meteen aan ETA gedacht hebben. Punt is, dat deze mensen in real time op de hoogte gehouden worden van het onderzoek. En hebben ze natuurlijk contact met experts en politie ter plaatse. Wel nu, bij de eerste persconferentie vertelde de toenmalige minister van binnenlandse zaken, Angel Acebes, dat de politie, Guardia Civil en de regering geen twijfel hadden over de daders: de aanslag is gepleegd door ETA. Grote vraag is: waarom al zo vroeg met zo’n verklaring ? Het was de eerste persconferentie, nog in de ochtend. Een paar uur dus na de aanslag. Een logische vraag van journalisten zou zijn of er al zicht is op wie er achter deze aanslagen zou kunnen zitten, maar die vraag werd niet gesteld, het was Acebes zelf die hier heel stellig mee kwam. En dat een paar uur na de aanslagen, zonder dat ETA zelf de aanslag had opgeëist. Niemand verwacht van de regering om in zo’n korte tijd al zo’n concreet antwoord te hebben op de vraag wie het gedaan heeft. En toch kwam de regering hier zelf mee. Waarom? Er was nog meer aan de hand: Het ministerie van binnenlandse – EN dat van buitenlandse zaken zijn zeer druk bezig geweest die dag. Niet alleen met de slachtoffers en het onderzoek over de aanslag, maar ook met bellen. Alle grote kranten, radio en tv kanalen in Spanje zijn gebeld door de Spaanse overheid. Met maar een boodschap: Het was ETA, er is geen twijfel over mogelijk, Dit is 100% zeker. Bij de grote kranten was het Aznar zelf die belde. Niet de persvoorlichter, maar de president zelf gaf kennelijk prioriteit, op een ochtend waar hij het toch al flink druk moet hebben, aan het persoonlijk inlichten van de hoofdredacteuren over wie er achter de aanslag zat. Ook Ana Palacios, de toenmalige minister van Buitenlandse zaken was die dag druk in de weer alle pers in het buitenland te overtuigen dat het ETA was. Er werd zelfs bevolen aan de ambassades van Spanje, overal ter wereld, om dit als persbericht uit te laten gaan. De leugen (ik kan het niet anders noemen) moest ook de VN bereiken. En voor het eerst in de geschiedenis werd er door de Verenigde Naties, op verzoek van Spanje, een terroristische aanslag veroordeeld waarin de daders van de aanslag expliciet genoemd werden. De VN heeft het dus aan de regering van Aznar te danken dat bij die eerste keer een groep officieel veroordeeld werd voor een aanslag die zij niet gepleegd hadden.

Er zijn die dag nog andere redenen om te denken dat er iets raars aan de hand was met de berichtgeving van de regering: Al vrij vroeg na de aanslag die dag hield Arnaldo Otegi een persconferentie. Otegi is op dat moment leider van Batasuna, wat gezien kon worden als politieke tak van ETA, of in ieder geval ideologisch vergelijkbaar met de ETA. Batasuna is voor ETA wat Sinn Fein was voor IRA. In die persconferentie zegt Otegi letterlijk dat Batasuna het geeneens als thesis kan overwegen dat het ETA was die de aanslag heeft gepleegd. Er is voor hem, vanwege het doelwit en modus operandi van deze aanslag, geen twijfel mogelijk over het feit dat ETA NIKS met deze aanslagen te maken had. Dit was een unieke gebeurtenis. Nog nooit was Otegi, of wie dan ook van Batasuna zo snel geweest met een reactie op een aanslag, en nog nooit was dat om zo concreet te ontkennen dat ETA achter een aanslag zat. Het was op die dag een van de weinige keren, zo niet de enige keer, dat ik een andere versie hoorde dan de officiële lijn dat het ETA was. Acebes, de minister van binnenlandse zaken verscheen kort na deze verklaring van Otegi opnieuw op TV om iedereen te waarschuwen zich niet te laten “vergiftigen” door stemmen die ons proberen af te leiden van wat er gebeurd was en door wie. Op dezelfde dag wordt erbij een van de metrostations waar een van de bommen afging een bestelwagen gevonden waarin een cassette met koran verzen en ontstekingsmechanismes worden gevonden. En ook een stukje van een dynamietstaaf, onder de stoelen. Rond vijf uur 's middags stellen experts vast dat het dynamiet van een ander type is dat ETA normaliter gebruikt. Ondanks deze ontdekking stuurt minister Palacios een verklaring naar alle Spaanse ambassades waarin staat dat de dynamiet dat gevonden is hetzelfde type is als wat ETA normaliter gebruikt bij haar aanslagen. De leugen werpt in eerste instantie zijn vruchten dus af: de Spaanse kranten, en dan vooral El Pais gek genoeg (een krant die meestal op de voorhand van PSOE staat en kritisch is over de regeringspartij PP) koppen in de eerste editie na de aanslag met ETA als dader van de aanslagen. Ook de VN neemt de resolutie om ETA te veroordelen voor de aanslag gewoon over. En behalve op het radiostation Cadena Ser wordt er ook niet getwijfeld over de daders, al moet gezegd worden dat de schuldvraag toen nog niet zo’n grote prioriteit had, zolang het aantal slachtoffers nog niet bekend was.

Het gebeurde in 2004, dus nog voor Twitter en Facebook. En communicatie ging dan ook veel via sms, tv en radio. Om een beeld te geven van de beeldvorming die dag in Spanje: de BBC correspondent in Madrid hoort voor het eerst over thesis Al Quaeda via BBC world service te Londen, als die live op tv vragen wat er over die thesis bekend is, daar in Spanje. Dus niet via Spaanse media, noch via haar Spaanse contacten. Internationaal wordt de vraag of het misschien Al Quaeda was steeds sterker. Frankrijk verhoogde zelfs het terrorisme alert dat sinds 11 September in vele landen bestond en bestaat. Op 12 maart(!)werd op het politiebureau, tussen de andere achtergebleven tassen van de gevluchte reizigers uit het station van Atorcha (een van de metrostations waar een bom afging) een rugzak gevonden met explosieven. In de tas zat een mobieltje als ontsteker van een bom. Die ging af, maar het ontstekingsmechanisme werkte niet. De rugzak is dan ook gevonden omdat iemand het mobieltje hoorde rinkelen. De hypothese is dat de daders het mobieltje belden om het alsnog af te laten gaan. Had het ontstekingsmechanisme dus wel gewerkt dan waren er dus nog meer slachtoffers gevallen. En dat die kans meer dan aanwezig was bleek wel uit het feit dat de

onderzoeksrechter (Juan del Olmos) na forensisch onderzoek niet heeft kunnen vaststellen waarom de bom niet was ontploft. Volgens het technisch onderzoek was er niks mis met het mechanisme. De manier hoe die rugzak gevonden is blijft me verbazen. De vraag is waarom die rugzakken niet meteen apart gelegd waren, en dan niet door politieagenten maar door de explosieve opruimingsdienst. Het was natuurlijk al lang duidelijk dat de ontploffingen kwamen door een aanslag. Dat niemand erop gekomen was dat de explosieven eventueel in een rugzak (of andere tas) waren meegenomen in de metro snap ik nog steeds niet. Men mag dan ook blij zijn dat deze niet alsnog is ontploft. Dan waren er door zware nalatigheid (het niet preventief ruimen van die achtergelaten tassen) namelijk nog meer slachtoffers gevallen. Ik kan daar nog steeds niet bij. Ook niet omdat men eigenlijk heel onverschillig met die informatie omging. Nergens heb ik gelezen dat het feit dat die tassen op een hoop in het station waren gelegd en daarna naar het politiebureau waren gebracht, ter opslag, een levensgevaarlijke blunder was. Die tas heeft er dus bijna een volle dag gelegen terwijl die elk moment af kon gaan. Zoals in de documentaire van Telemadrid “11M Historia Un Atentado” te horen is krijgt een medewerker van de explosieve opruimingsdienst een telefoontje waarin gezegd wordt dat hij een rugzak moet ophalen vanuit het treinstation. Hij krijgt een rugzak met daarin een mobieltje met allemaal kabeltjes en een dikke bult waarvan niet meteen te zien is wat het is. Hij besluit om naar een park te rijden en het daar op een grasveld te onderzoeken, zonder beschermende pak, omdat het volgens hem op die afstand toch niet meer uitmaakt. In deze rugzak is het mobieltje met SIM kaart gevonden die terug te traceren waren naar een cybercafé. En via de opgevraagde videobeelden was te traceren wie het gekocht had. Na de vondst van die rugzak werd het nog duidelijker voor de onderzoekers dat het dynamiet dat gebruikt was, niet van hetzelfde type was als ETA normaliter gebruikte. Ook die informatie veranderde niks aan de retoriek van de regering: het was en is ETA. Ook niet toen bleek dat de het mobieltje van hetzelfde type was dat gebruikt was bij de aanslag in Bali, op 12 oktober, 2002. De vondst van de rugzak is uiteindelijk een belangrijke doorbraak geweest in het vinden van de daders.

Op 12 maart laat ook ETA zelf van zich horen. In een verklaring van die terroristische organisatie, verstuurd naar de autonome Baskische TV omroep ETB, zegt ETA niks met de aanslagen te maken te hebben. Zowel de Spaanse ,maar vooral de buitenlandse pers begint steeds meer rekening te houden met een aanslag van Al Qaeda. De Spaanse regering blijft echter volharden in ETA als eerste gegadigde als dader. Ook na de vondst van de rugzak zegt Acebes tijdens de persconferentie dat zowel de politie als de Guardia Civil ETA nog steeds als hoofdverdachte zien, en vergelijkt deze aanslag met andere aanslagen die door ETA in het recente verleden zijn gepleegd.

Er wordt voor die avond, door de regering een landelijke demonstratie georganiseerd als protest tegen de aanslagen. Dit in samenspraak met de andere politieke partijen van het land. Bij de demonstratie zullen alle leiders van de politieke partijen en leden van het koninklijke huis meelopen. De slogan voor die demonstratie is op zijn minst curieus te noemen en had eigenlijk de andere politieke partijen moeten alarmeren. De slogan was namelijk : “Con las victimas, por la constitución y por la derrota del terrorismo”of wel : “Voor de slachtoffers, voor de grondwet,en voor de nederlaag van het terrorisme”. Met het eerste en het laatste deel van die slogan is niks mis natuurlijk, maar wat doet de grondwet daartussen? Wat heeft de grondwet te maken met een terroristische aanslag? Het was een (niet zo’n) subtiele verwijzing naar de thesis van de regering, namelijk dat de aanslagen door de ETA waren gepleegd. En de onafhankelijkheid van Baskenland gaat natuurlijk tegen de Spaanse grondwet in. Het was een manier om door te laten sijpelen dat het ETA was zonder ze expliciet te noemen als daders tijdens de demonstratie. Want zo ver durfde zelfs de PP nu niet meer te gaan. Dat zou te opzichtig zijn. Tijdens die demonstratie werd het al duidelijk dat niet iedereen de versie van de regering aannam, en werd er voor het eerst daar publiekelijk uiting aan gegeven. Vooral in Barcelona kreeg de PP tijdens de demonstratie het steeds moeilijker, en leden van die partij waren gedwongen de demonstratie vroegtijdig te verlaten. Die proteststemmen gingen ook in de demonstratie in Madrid op, maar de overhand van de deelnemers daar wilden daar niks van hebben. Zo werd de sfeer in de demonstratie aldaar grimmiger.

Het is in de loop van tijd wel duidelijk geworden wat de PP probeerde te bereiken: De thesis van ETA als daders lang genoeg te kunnen rekken tot aan de verkiezingen. Kort gezegd redeneerde PP zo: Als de aanslag door ETA was gepleegd zou Rajoy de verkiezingen winnen. Als het Al Quaeda was dan zou de PP genadeloos kunnen worden afgerekend op de steun van de PP aan de oorlog in Irak. Want behalve dat het merendeel van de bevolking tegen die oorlog was, zou het Spanje dan ook nog eens bijna 200 doden in Madrid gekost hebben. Hieruit blijkt wel de ijskoude redenatie van Aznar en kompanen. Vrijwel direct na de aanslag begon Aznar in feite een verkapte verkiezingscampagne om toch de verkiezingen te kunnen winnen. En die campagne werd dus gevoerd door pure, valse propaganda over de rug van 200 doden en 1000 gewonden. Ondanks de propaganda van Aznar en zijn valse beschuldigingen heeft de politie daarentegen wel goed onderzoek verricht en zich niet vastgebeten op de ETA mantra van de regering. De politie heeft, kortom, gewoon haar werk naar behoren gedaan. Je had dus de situatie dat de regering valse informatie aan het verspreiden was, maar het echte onderzoek wel liet doorgaan. Juist deze splitsing, dus wat er gezegd werd door de regering, en wat er ontdekt werd door het onderzoek, maakte het zo verwarrend. Ik snapte er, het nieuws minuut voor minuut volgende, helemaal niks meer van. Aan de ene kant werden er dus steeds meer aanwijzingen bekend gemaakt die wezen naar Al Quaeda, aan de andere kant beweerde de regering elke keer weer, dat de belangrijkste verdachte toch echt ETA was. En dit soms in dezelfde persconferentie. Werkelijk om gek van te worden. Ook de volgende dag, 13 maart ging dit zo door. In een interview die Rajoy heeft met de krant El Mundo zegt hij: ”ik heb de morele overtuiging dat ETA achter de aanslagen zit”. Ik snap nog steeds niet hoe je een “morele” overtuiging herover kan hebben. De overtuiging dat iemand het heeft gedaan of niet hangt af van feiten en concrete indicaties lijkt me, niet van het moreel. Maar afijn, je kan hem misschien zo ook niet erop vastpinnen later. Hij kan dan altijd zeggen dat hij niet feitelijk overtuigd was, alleen moreel. De woordvoerder van de PP, Eduardo Zaplana was iets duidelijker in zijn leugens: “Sommigen willen de mogelijkheid dat het ETA was al uitsluiten, terwijl alles erop wijst dat zij het waren”. Tot slot deed de minister van binnenlandse zaken nog een duit in het zakje door het lef te hebben met deze verklaring te komen: “Er is geen nieuw bewijs dat de thesis van Al Quaeda sterker zou maken en het zal de Spaanse bevolking dan ook niet verrassen dat de prioriteit van het onderzoek op dit moment zich concentreert op de terroristische organisatie die al meer dan dertig jaar aanslagen pleegt in Spanje en die al meer dan 900 levens heeft geëist”.

Ik herinner me vooral uit die tijd het feit dat de meeste pers in Spanje dit verhaal van de Spaanse regering gewoon slikte als zoete koek. Weinigen durfde werkelijk in twijfel te nemen wat de regering in hoofdlijnen had gezegd. Op zich ook wel logisch, want wat voor de regering gold, gold ook voor de pers: Een fout hierover en je bent nooit meer serieus te nemen. De schande die je dan zou maken, tijdens de grootste terroristische aanslag die ooit plaats heeft gevonden in Spanje, zal je krant/tv kanaal altijd blijven volgen. Een van de weinige die dat wel durfde was Cadena Ser. Cadena Ser, de oudste radio omroep van Spanje en in bezit van Grupo Prisa (die ook groot aandeelhouder is van El Pais) kwam wel op dag van de aanslag en de dagen daarna, tot de verkiezingen, met nieuwsberichten die tenminste de optie openliet dat ETA het niet had gedaan.

Zo hoorde ik het nieuws over de gevonden bestelauto met ontstekingsmechanismes en dynamiet als eerste op die zender. En dat gold ook voor het nieuws over de gevonden rugzak. Spaanse media is verre van objectief. En dat zie je niet alleen in de opiniestukken, maar helaas vooral in de berichtgeving. Het is allemaal wel vrij overzichtelijk verdeeld. Zo is duidelijk te zien dat Grupo Prisa (o.a. de krant El Pais, radio-omroep Cadena Ser en tv kanaal Cuatro) een duidelijke voorkeur heeft voor de PSOE. Unidad Editorial Información General (o.a. de krant El Mundo) en Vocento (o.a. de krant ABC en deels eigenaar TV kanaal Telecinco) hebben duidelijk een voorkeur voor de PP. Dit is duidelijk te zien in de berichtgeving. Het verschil in berichtgeving, vooral als het onderwerp hetzelfde is, maakt waarheidsvinding feitelijk onmogelijk. Als er bijvoorbeeld een demonstratie is verschilt het aantal deelnemers per krant op zo’n manier dat het bijna lachwekkend is. Zo kan El Mundo het over ongeveer 5000 demonstranten hebben terwijl El Pais het over 50.000 heeft. En ik overdrijf niet. Hetzelfde geldt over berichtgeving over corruptie zaken. In El Pais kan je de corruptie zaken lezen tegen politici van de PP, en op dezelfde dag zul je die niet vinden in El Mundo, maar wel corruptiezaken waarin politici van de PSOE verdacht worden. Op zich is dit niet zo bijzonder natuurlijk, dit zie je in vele landen. Wat ik wel bijzonder vond, was dat de staats TV van directie en redactie verandert, elke keer als er een wisseling van de wacht is bij de regering. Zo had de PP onder leiding van Aznar een ene Alfredo Urdaci aangesteld als hoofdredacteur van het journaal. Urdaci was niet zozeer een journalist als meer een persvoorlichter van de PP, vermomd als hoofdredacteur van het journaal van de staatszender. Dit werd pijnlijk duidelijk tijdens 11M. Om er zeker van te zijn van dat het volk de aandacht bleef richten op ETA, en niet Al Quaeda schroomde de staats TV er niet voor het programma die voor de avond van 11 Maart gepland stond om te gooien en een 2 uur durende documentaire uit te zenden over de aanslagen die ETA in de loop de jaren in Spanje heeft gepleegd. Ook het locale staats tv kanaal van Madrid, Telemadrid, veranderde zijn programmering om plaats te maken voor deze 'relevante' documentaire over de aanslagen van ETA.

Dertien maart, de dag voor de verkiezingen, is het “dia de la reflexion” ofwel de dag van Pre-electorale stilte (campagne stop). Op die dag mag er dus op geen enkele manier campagne worden gevoerd. Het is de bedoeling, vooral na deze aanslag, dat dit strikt nageleefd wordt. Ook was er die dag een demonstratieverbod. De berichtgeving over de aanslag ging natuurlijk gewoon door. En daarmee eigenlijk ook de (verkapte) campagne van de PP. Het probleem van de oppositie was namelijk dat elke twijfel die zij zouden uiten op die dag over wie de daders waren van de aanslagen, ook al zou die twijfel dus terecht zijn, uitgelegd zou kunnen worden als het verbreken van de pre-electorale stilte. Je zou dan namelijk immers ingaan tegen de lijn van de regering (van de PP) en indirect de PP ervan beschuldigen dat ze of liegen of zich vergissen. Dit gebeurde gelukkig wel, zij het heel voorzichtig. Het werd, ook naar aanleiding van berichtgeving van de buitenlandse pers, steeds duidelijker dat er gegronde redenen zijn om aan de officiële lijn van de regering te twijfelen. Vooral het meest linkse gedeelte van de Spaanse bevolking begint duidelijk zijn geduld te verliezen. Dat PSOE niet echt durft is redelijk logisch. Die heeft te veel te verliezen en is in feite een midden partij. Die kan het zich niet permitteren om een extreem standpunt aan te nemen op de dag van pre electorale stilte. De PP heeft het makkelijker, het feit dat ze blijven hameren op ETA als dader kan altijd uitgelegd worden als neutrale berichtgeving van de regering naar aanleiding van de informatie die toen beschikbaar was. En schroomt dan ook niet deze mening (het was ETA) keer op keer te herhalen op die dag. Op die dag valt ook de laatste dode naar aanleiding van de aanslag. Al zij het indirect en kan deze tragedie eerder op het conto van de PP geschreven worden, dan op die van de daders van de aanslagen op 11M. Ángel Berrueta, bakker te Pamplona, wordt door een politieagent buiten dienst, en de zoon van die politieagent, vermoord omdat de bakker geen poster wilde opplakken in zijn zaak waarop ETA werd veroordeeld voor de aanslagen op 11maart. Na de poster geweigerd te hebben ging de vrouw van de politie agent weg en kwam terug met haar man en zoon. Waarop de politieagent samen met zijn zoon de bakker te plekken hebben vermoord.

Dit was letterlijk gewoon te veel. Men had schoon genoeg van deze wirwar van informatie. Het was alsof iemand steeds een loopje met je neemt. Maar dan over een aanslag waarbij 200 doden zijn gevallen. Er was gewoon geen kaas van te maken en het onvermijdelijke gebeurde. Een gedeelte, al was het een minderheid, had er genoeg van en wilde maar een ding: Duidelijkheid! Dit was nog voor Facebook en Twitter, maar die bleken dan ook niet nodig. Mensen in verschillende vooral linkse kringen kregen een SMS met dit bericht:

“Aznar de rositas? Lo llaman dia de reflexion y Urdaci trabajando? Hoy 13-m a la sede de PP c/Genova 13. X la verdad .Sin partidos PASALO”

('Aznar die ermee wegkomt? Ze noemen het pre-electorale stilte terwijl Urdaci gewoon werkt vandaag? Vandaag, 13maart kom naar het hoofdkantoor van de PP c/Genova13. VOOR de waarheid, zonder promotiemateriaal politieke partijen! STUUR DOOR')

Dit is een van de eerste manifestaties die dus georganiseerd was via (een primitieve vorm van ) sociale media. Een burgerinitiatief, zonder tussenkomst van organisaties of politieke partijen. Die avond rond zes uur kwamen er duizenden ,vooral jongeren, bijeen voor het hoofdkantoor van de PP te Madrid om te demonstreren. Ze eisten duidelijkheid van de regering over wie er achter zat en beschuldigden (voor het eerst publiekelijk) de PP van het intentioneel vertragen van de informatie over de daders van de aanslag. Dit werd door vrijwel alle pers opgepakt. Voor het eerst zie ik dat er, net zoals ik, mensen rond lopen die gek werden van de desinformatie in die dagen. Het nieuws dat naar Al Quaeda wees, de regering die naar ETA wees. En dit, zonder enig verklaring.

Naïef als ik was, dacht ik dat de regering i.v.m. het onderzoek, misschien de informatie niet kon delen waaruit zou blijken dat ETA nog steeds als potentiële dader gezien kon worden. Ik kon mij simpelweg gewoon niet voorstellen dat een regering zou DURFEN om zo hard hierover te liegen. Maar bij het zien van de beelden van de groep demonstranten voor het hoofdkwartier van de PP veranderde dat. De regering loog gewoon glashard tegen zijn eigen bevolking over de daders van de grootste aanslag ooit in Spanje gepleegd.

In december 2014 werd het duidelijk hoe deze manifestatie, via SMS, georganiseerd was en door wie. In een interview met Inaki Gabelondo (toentertijd nieuwslezer bij Cadena Ser) vertelde Pablo Iglesias, leider van de nieuwe politieke partij UnidasPodemos (dat in 2004 nog niet bestond) en leraar politieke wetenschappen aan de universiteit Complutese van Madrid, dat de SMS met de oproep voor de demonstratie vanuit zijn faculteit kwam. Al noemde hij natuurlijk geen namen. En ik denk dat dat wel kan kloppen. De SMS is namelijk goed geformuleerd. Iglesias vertelde dat de tekst kort genoeg moest zijn om in een gangbare sms te passen en dat de tekst duidelijk moest maken dat de demonstratie ging om de waarheid en niet als campagne gebruikt mocht worden. Vandaar natuurlijk ook dat gedeelte met “Sin partidos” ofwel “Zonder partijen”. Het leuke is dat Pablo Iglesias, jaren later, minister van Social Zaken werd. Ik vond die semi spontane demonstratie prachtig, maar ook risicovol. Dankzij de media aandacht zou dit zowel tegen de PP als voor de PP kunnen werken. Tegen omdat de reden voor de demonstratie terecht was naar mijn mening. En vele waarschijnlijk met dezelfde twijfels zaten. Maar het had ook als het schenden van de pre-electorale stilte uitgelegd kunnen worden. En dat zou de PP in de kaart kunnen spelen. En dat heeft de PP dan ook natuurlijk geprobeerd. Sterker nog, dat doen ze nog steeds. Er is recentelijk een documentaire uitgebracht op Amazone Prime (El desafio: 11M) over de aanslagen op 11 maart en in die documentaire kan je een interview zien met Aznar, uit 2022, waarin hij o.a. nog steeds zegt dat hij toen in real time alle juiste informatie heeft gegeven en dat de PSOE medeverantwoordelijk was voor de demonstratie bij het hoofdkantoor van de PP.

Om nog maar eens een voorbeeld te geven van de confusie die de regering (opzettelijk) creëerde: op 13 maart worden de eerste arrestaties gedaan: het betroffen o.a. drie Marokkanen in een telefoon winkel in Madrid. Zij zijn via de gevonden mobiel, die als ontsteker zou moeten fungeren in de rugzak met dynamiet, getraceerd. Ondanks het mededelen van deze arrestatie, blijft volgens Acebes ETA nog steeds hoofdverdachte in het onderzoek, zo verkondigde hij in die persconferentie. Nu beginnen de andere partijen, ondanks de pre electorale stilte, zich toch te roeren en vragen om meer duidelijkheid. Die komt er niet vanuit de regering.

Het is zondag, 14 maart 2004, dag van de verkiezingen. De meeste analisten gingen er toen in ieder geval nog van uit dat de PP hoogstwaarschijnlijk ging winnen. Na 11maart zijn er geen peilingen meer geweest, logisch natuurlijk. Het land had wel even wat anders aan zijn hoofd. Ik zit 's avonds in een bar vlakbij mijn huis. Ik kwam daar wel vaker, niet omdat ik het daar nou zo leuk vond, maar het was dichtbij huis en het eten was vrij goed. Op een gegeven moment komen de eerste voorlopige uitslagen binnen, en verrassing, de PSOE staat aan kop! Ik roep prompt “fantastico!”en kijk om mij heen. Ik zie alleen bedrukte gezichten. Ik was even vergeten in wat voor een bar ik zat. En waarom dit niet een van mijn favoriete barretjes was, het zat vol met types die Franco nog steeds missen, PP stemmers. Ik dacht, ik blijf hier maar niet. En betaal zo snel mogelijk en ga naar huis. Aan het eind van de avond wordt het duidelijk dat de PSOE van Zapatero werkelijk de verkiezingen heeft gewonnen. Het schijnt dat een miljoen mensen in die drie dagen tussen de aanslag en de verkiezingen hebben besloten niet te stemmen op de PP, wat ze van plan waren, maar op de PSOE. De gok van de PP heeft dus niet gewerkt. En de verontwaardiging over de berichtgeving van de regering over de aanslag heeft ze dus de verkiezingen gekost. En terecht. De uitslag had tot gevolg dat Zapatero opeens op het podium moest verschijnen voor het hoofdkwartier van de PSOE te Madrid om zich te laten toejuichen. En voor een speech. Dit bracht een van de meest hilarische tv beelden teweeg die ik mij kan herinneren. Zapatero zag er namelijk uit alsof hij het zelf ook niet had verwacht, en dat bleek ook wel uit zijn speech. Het moet een van de kortste overwinningspeeches zijn in de geschiedenis: “Geniet, op een behouden manier, van de overwinning, want morgen moeten we hard aan de slag, voor Spanje”. Aznar en consorten hebben altijd volgehouden dat ze in real time alle informatie hebben gegeven over de aanslagen, en dat hen wat dat betreft niks te verwijten viel. Ook meenden zij dat de nederlaag in de verkiezingen deels te wijten viel aan de, in hun mening, illegale demonstraties die tijdens de dag van pre-electorale stilte zijn gehouden. Ook meende Aznar dat de terroristen gewonnen hadden. Ze hadden immers volgens Aznar het doel de verkiezingen te beïnvloeden en dat was dus gelukt. Zelfs tijdens de parlementaire enquête over 11M houdt hij dit vol en zegt: “Geen democratische staat kan nu nog zeker zijn dat er geen terroristen zijn die gaan proberen de uitslag van verkiezingen te beïnvloeden(!)”. Ook de PSOE heeft een boterberg op zijn hoofd en wil niks weten van andere reden dat ze de verkiezingen hebben gewonnen dan door hun sterke campagne. Dat er een miljoen stemmers van de PP naar de PSOE zijn gegaan in de drie dagen dat er geen campagne gevoerd mocht worden doet daar schijnbaar niks aan af. Ook negeerde PSOE doodleuk dat een grote groep besloten had strategisch te stemmen, en dit keer voor PSOE stemde i.p.v een van de kleinere linkse partijen. De PSOE heeft dan ook na de verkiezingen niks gedaan om die strategische stemmers hiervoor te belonen of ze überhaupt te erkennen. Zo zegt Rubalba (vice president onder Zapatero) nog steeds dat de overwinning van de PSOE in 2004 totaal niets met 11M te maken had en dat ze sowieso die verkiezingen wel hadden gewonnen.

De eerste beslissing die Zapatero nam als president, was per direct de Spaanse troepen uit Irak te laten terugtrekken. Hetgeen natuurlijk door de PP als overwinning van de Terroristen werd gezien en door Bush als verraad. Bush heeft sindsdien Zapatero nooit willen ontvangen als president van Spanje. Hoe hard Zapatero het ook geprobeerd heeft. Ik heb veel respect voor deze, zeer drastische beslissing van Zapatero. Het was altijd al een verkiezingsbelofte geweest van Zapatero. En het is natuurlijk wennen, een president die een verkiezingsbelofte nakomt. Bush zei altijd, om in ieder geval politiek correct te blijven klinken, dat hij het Zapatero op zich niet verweet dat hij de troepen wilden terugtrekken uit Irak (met grote steun van de Spaanse bevolking) maar wel de manier hoe dat gedaan is en de snelheid van het terugtrekken. Naar mijn mening een onterecht verwijt: Zapatero heeft altijd gezegd dat het terugtrekken van de Spaanse troepen uit Irak absoluut prioriteit genoot. En kwam daar altijd voor uit. Dat de VS (net zoals velen) geen rekening had gehouden met de optie dat Zapatero ook werkelijk de verkiezingen kon winnen ligt natuurlijk niet aan Zapatero. De VS had, als ze de Spaanse steun daar in Irak zo belangrijk vonden (en daar twijfel ik aan, denk meer dat het politieke verontwaardiging was van Bush), ook rekening moeten houden met het feit dat als Zapatero de verkiezing zou winnen, dat de taken daar dus door andere zouden moeten worden overgenomen. Dat dat niet gebeurd is, of dat dat moeilijk ging lag niet aan Zapatero.

Soms zie ik nog wel eens van die documentaires op Youtube over 11September. Docu’s zoals “Loose Change”, hoewel documentaire misschien een te groot woord is. En moet dan altijd weer denken aan 11M. Bij 11M hoef je niet naar eventuele explosieven te zoeken, of rare complot theorieën te bedenken om te kunnen zien dat in dit geval de regering wel degelijk informatie achterhield, bewust een andere dader aanwees en politiek gewin probeerde te halen uit een terroristische aanslag. Het is natuurlijk belachelijk dat diezelfde mensen, die glashard hierover hebben gelogen, daarna weer in de regering zaten in Spanje. Behalve een politieke prijs, wat zich uiteindelijk alleen maar reduceerde tot een vertraging van acht jaar (de twee regerings-mandaten van Zapatero), hebben zij hier nooit voor hoeven te boeten.